رشد شناختی، تغییر و تحولات شناختی در کودکان
در بین تمامی عناوین رشد، یکی دیگر از ابعادی که می‌توان مورد بحث و بررسی قرار داد، رشد شناختی است. رشدی که از بدو تولد و حتی پیش از آن، در رحم مادر آغاز می‌شود تا سنین بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. رشد شناختی در واقع تغییراتی در ساختارهای روانشناختی خاص است که با مرور زمان و رشد سنی افراد تغییر پیدا می‌کند. این تغییرات می‌تواند در ساختارهایی چون زبان، تفکر، استدلال و حافظه کودک رخ دهد. در واقع رشد شناختی، رشد و پرورش تمام فعالیت‌های شناختی در کودک است که می‌تواند بزرگسالی او را تحت تاثیر قرار دهد و سلامت روانی و جسمانی بزرگسالی را دچار تغییر و تجولاتی کند.
از همین رو، این بعد از رشد، یکی از ابعاد مهم رشد انسانی شناخته می‌شود. در این مقاله تصمیم گرفتیم تا از این موضوع و این بعد از رشد اطلاعات بیشتری را گردآوری کرده و درباره آن صحبت کنیم. امید است با خواندن این مقاله بتوانید از این بعد رشدی آگاهی لازم را کسب کنید.
تعریف رشد شناختی در کودک
رشد شناختی تعریف گسترده و پیچیده‌ای دارد. البته می‌توان این تعریف را در چند جمله و سوالات کوتاه نیز خلاصه کرد. به طور مثال، منظور از رشد شناختی این است که کودکان چگونه فکر می‌کنند، اکتشاف می‌کنند و چیزها را کشف می‌کنند. این توسعه دانش، مهارت‌ها، حل مشکلات و تمایلات است که به کودکان در تفکر و درک جهان پیرامون کمک می کند. رشد مغز بخش مهمی از رشد شناختی است که تاثیرات بسیاری بر آن دارد.
رشد شناختی را به صورت کلی به چهار مرحله تقسیم بندی می‌کنند. تقسیم بندی که توسط ژان پیاژه روانشناس و نظریه پرداز مطرح سوئیسی صورت گرفت. این تقسیم بندی و نظریه، براساس مشاهدات پیاژه بر روی کودکان اطراف خود شکل گرفت. در ادامه به این چهار مرحله رشد شناختی و تغییراتی که در هر مرحله برای کودکان اتفاق می‌افتد خواهیم پرداخت.
رشد شناختی از تولد تا دوسالگی، مرحله حسی حرکتی
اولین مرحله از رشد شناختی، مرحله تولد تا دوسالگی کودک است. در این مرحله که به نام مرحله حسی حرکتی شناخته می‌شود، کودک تغییرات بسیار زیادی دارد. در این سن، کودک از طریق حرکات و احساسات، جهان اطراف را می‌شناسد، اقدامات اساسی در جهت این شناخت دارد و با مکیدن، چنگ زدن، نگاه کردن و گوش دادن، جهان را کاوش می‌کند. در این دوران کودک یاد می‌گیرد که اشیا دوام دارند و وجود خود ادامه می‌دهند، کودک خود را جدا از موجودات و اشیا اطراف خود می‌بیند و متوجه می‌شود که اتفاقات اطراف می‌تواند تحت تاثیر اقدامات خودشان باشد.
در مرحله اول رشد شناختی، نوزادان و کودکان نوپا از طریق تجربیات حسی و دستکاری اشیا تجربه می‌کنند. کل تجربه کودک در اولین دوره این مرحله از طریق رفلکس‌های اساسی، حواس و واکنش‌های حرکتی رخ می‌دهد.در این مرحله، کودکان دوره رشد و یادگیری چشم‌گیری را پشت سر می‌گذارند. همانطور که بچه‌ها با محیط خود در تعامل هستند، به طور مداوم اکتشافات جدیدی در مورد نحوه عملکرد جهان انجام می‌دهند.
مرحله دوم رشد شناختی، مرحله پیش عملیاتی
مرحله پیش عملیاتی، مرحله دوم از رشد شناختی پیاژه است که از سن 2 تا 7 سالگی کودک شکل می‌گیرد. در این دوران، کودک تغییرات دیگری را تجربه می‌کند. تفکر نمادین کودک در این سن شروع می‌شود و آن‌ها یاد می‌گیرند تا از کلمات و تصاویر برای نشان دادن اشیا استفاده کنند. در این سن، کودک بسیار خود محور است و تمام دنیا را از دیدگاه خود می‌بیند. در این سن، زبان کودک رشد پیدا می‌کند و توانایی بیشتری برای بیان کلمات دارد.
مرحله سوم رشد شناختی، 7 تا 11 سالگی
این مرحله از رشد شناختی، مرحله تفکر عملیات عینی، سن شروع تفکر منطقی در کودکان است. آن‌ها تفکر منطقی را در این سن می‌آموزند و به صورت سازمان یافته‌تری فکر می‌کنند. از منطق استقرایی و استدلال استفاده می‌کنند و با مفاهیم انتزاعی ارتباط خوبی را ندارند. در این سن کودکان به احساسات و افکار دیگران بیشتر فکر می‌کنند. در این سن، آن‌ها متوجه می‌شوند که دیگر افکارشان منحصر به خودشان است و همه شبیه آن‌ها فکر نمی‌کنند!
مرحله چهارم رشد شناختی، 12 سال به بعد
آخرین مرحله از رشد شناختی که تا پایان عمر انسان ادامه دارد، مرحله عملیات صوری است. در این مرحله فرد توانایی تفکر انتزاعی و استدلال قیاسی پیدا می‌کند و می‌تواند به مسائل اخلاقی، فلسفی، اجتماعی و سیاسی بیندیشد. در این مرحله توانایی برنامه ریزی سیستماتیک برای فرد فراهم می‌شود و او می‌تواند برای آینده و شرایط زندگی‌اش برنامه ریزی مناسبی را داشته باشد.
افزایش سطح رشد شناختی در کودکان
رشد شناختی مانند تمام ابعاد دیگر رشدی در کودکان، امکان ارتقا دارد. البته باید درنظر داشته باشید که ارتقا و افزایش وضعیت رشد شناختی در کودکان به طور معمول بر عهده والدین است. لازم است برای ارتقاء رشد شناختی کودک، تعاملات باکیفیتی برای کودک شکل بگیرد که بتواند در آن‌ها خود را ارتقا دهد. برخی از این فعالیت‌ها عبارت‌اند از:
- داشتن مکالمه روزانه با کودک
- نام بردن از اشیا همراه با کودک
- اجازه کاوش و جست‌وجو برای کودک در اسباب بازی‌ها
- قصه خواندن برای کودک
- اجازه قصه سرایی به کودک
- استفاده از بازی‌های معمایی و چالش برانگیز برای کودک
- پاسخ به سوالات و چرایی‌های ذهن کودک
- دادن حق انتخاب به کودک
- ایجاد فضایی برای تصمیم گیری متفکرانه
- کمک به کودک برای کشف راه‌حل مختلف برای مشکلات
- دادن فضا و زمان به کودک برای حل مسائل
- استفاده از بازی‌های چالش برانگیز مانند پازل
یکی از مهم‌ترین نکات این موضوع، توجه به علایق کودکتان است. بسیار مهم است که در زمینه علاقه کودکتان، زمینه و فضا را برای او مهیا کنید تا بتواند علایق خود را در فعالیت‌های یادگیری خاص گسترش دهد. به عنوان مثال، در صورتی که فرزند شما علاقه اولیه‌ای به دایناسورها نشان دهد، بنابراین می‌توانید او را به سفری در موزه تاریخ طبیعی ببرید تا درباره زمان گردش این موجودات در زمین بیشتر بدانید. البته تمامی مواردی که در بالا ذکر شدند، ممکن است به صبر والدین نیاز داشته باشد اما در نهایت به کودک کمک می‌کند تا یاد بگیرد و از رشد شناختی خوبی بهره‌مند شود.
خلاصه نکات پایانی
همانطور که تا به اینجای مقاله خواندید، یکی از مهم‌ترین ارکان رشد در انسان، رشد شناختی است. رشدی که در شکل تفکر و رفتاهای کودک ایجاد می‌شود و با تمام ابعاد دیگر رشد در ارتباط است. اگر به دنبال داشتن کودکی سالم هستید، باید این مرحله از رشد به خوبی در کودک شما اتفاق بیفتد. گذراندن این مرحله، نیازمند داشتن اطلاعات کافی و جامعی است که به کودک کمک می‌کند تا شرایط بهتری را تحربه کند و بتواند مراحل زندگی را بهتر پشت سر بگذارد. به همین دلیل لازم دیدیم تا درباره این موضوع به طور مفصل صحبت کنیم و ابعاد مختلف این رشد را در نظر بگیریم. امید است تا به اینجای مقاله همراه ما بوده باشید و بتوانید از این مقاله بهره خوبی را ببرید.
