چاقی در کودکان
کودکان امروز در مقایسه با نسل‌های قبل فعالیت بدنی کمتری دارند. کم و بیش مشاهده کرده‌ایم که کودکان امروز علاقه وافری به تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری دارند. همچنین نسبت به گذشته سبک تغذیه خانواده‌ها تغییر کرده و سهم غذاهای چرب و سرخ کردنی و فست فود در سبد غذایی خانواده‌ها افزایش یافته است. در ادامه، این تغییرات سبب می‌شود کودکان امروز بیش از گذشته با معضلی به نام اضافه وزن و چاقی دست و پنجه نرم کنند.
بر اساس آمارهای انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی ایران، ۲۰.۸ درصد کودکان دو تا ۱۸ ساله ایرانی اضافه وزن و چاقی دارند این در حالی است که این رقم در سطح جهانی چیزی حدود ۱۸.۵ درصد است. جالب است بدانید که میزان چاقی کودکان ایرانی نسبت به گذشته دو برابر شده است. این آمارها زمانی نگران کننده می‌شوند که بدانیم چاقی یکی از مهم‌ترین عوامل ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر مانند سکته، بیماری‌های قلبی و دیابت و … است. آمار مرگ و میر بر اثر بیماری‌های غیرواگیر در کشور در سال ۸۰ حدود ۵۷ درصد بوده است اما این رقم در سال ۹۶ به ۸۲ درصد رسیده است.
تعریف چاقی و اضافی وزن در کودکان
برای ادامه مقاله، لازم است نخست به این سوال پاسخ دهیم که آیا کودک من اضافه وزن دارد یا خیر؟ همانگونه که در افراد بزرگسال برای پی بردن به اضافه وزن از شاخص توده بدنی (BMI) استفاده می‌کنیم مرکز کنترل بیماری‌ها (CDC) برای کودکان نیز شاخص توده بدنی تعریف کرده است. شاخص توده بدنی از تقسیم وزن بر مربع قد به دست می‌آید. بر اساس جداول منتشر شده می‌توان گفت کودک شما در کدام صدک قرار می‌گیرد. هر صدک به این معنا است که وزن کودک شما از وزن چند درصد کودکان همسالش بیشتر است.
حساب کردن BMI
شما می‌توانید با وارد کردن قد و وزن فرزند خود در زیر BMI و صدک فرزند خود را مشاهده کنید. باید بدانید اگر فرزند شما زیر صدک ۵ قرار بگیرد به معنای لاغری اوست و اگر در صدک ۵ تا ۸۵ قرار گیرد وزن طبیعی دارد، همچنین قرار گیری در صدک ۸۵ تا ۹۵ نشانه اضافه وزن است و صدک ۹۵ به بالا چاقی را گزارش می کند.
| سن کودک | جنسیت کودک | ||
| وزن (کیلوگرم) | قد (سانتی‌متر) |
کودک شما _______ در صدک _______ قرار می گیرد یعنی از _______ درصد کودکان همسنش BMI بیشتری دارد.
- جای خالی اول: کمبود وزن دارد / وزن طبیعی دارد/ اضافه وزن دارد/ دچار چاقی است.
- جای خالی دوم و سوم: ۵ / ۱۰ / ۲۵ / ۵۵ / ۷۵ / ۹۵ / ۹۰ / ۹۵
اگر همچنان حساب کردن MBI برایتان سخت است می‌توانید با توجه به شرایط زیر تصمیم بگیرید که فرزندتان رو به اضافه وزن پیش می رود:
- اگر فرزندتان در اکثر مواقع احساس گرسنگی و طلب غذا می کند.
- اگر فرزندتان فعالیت بدنی کمی دارد و به سرعت از ورزش و فعالیت خسته می‌شود.
- اگر فرزندتان به اندازه یک بزرگسال یا بیشتر غذا می‌خورد.
علل چاقی در کودکان
چاقی و اضافه وزن در کودکان می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد که در زیر به مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:
عوامل خانوادگی:
همانگونه که اکثر ما در جریانیم یکی از عوامل موثر در چاقی، ژنتیک است. احتمال ابتلا به چاقی برای افرادی که در خانواده خود سابقه چاقی دارند بیشتر است. این به معنا نیست که هر کس ژن چاقی را دارد به چاقی مبتلا می‌شود اما در صورت وجود شرایط به نسبت دیگران زودتر چاق می‌شوند.
عوامل جسمی:
یکی دیگر از عوامل چاقی و اضافه وزن به مسائل و مشکلات جسمی مرتبط است. مثلا ممکن است فرزند شما به خاطر تیروئید کم کار یا مشکلاتی در ترشح انسولین دچار چاقی شده باشد. همچنین ممکن است مصرف برخی از دارو ها منجر به اضافه وزن شوند.
عوامل روحی و روانی:
برخی کودکان به دلیل استرس یا افسردگی به پرخوری رو می‌آورند. پرخوری و کم‌خوری پاسخ بدن و روان به مشکلات و مسائل زندگی است. در صورت وجود اضطراب در کودک ممکن است منجر به چاقی شود. همچنین ممکن است این پرخوری یا کم خوری عصبی متاثر از والدین باشد و والدین نیز در رویارویی با مشکلات به پرخوری روی بیاورند.
عوامل اجتماعی فرهنگی اقتصادی:
در برخی فرهنگ‌های قدیمی، چاق بودن کودک را نشان از سلامتی او می‌دانند. در صورتی که ما امروزه می‌دانیم سالم بودن در کنار تناسب اندام است. همچنین برخی نکات تربیتی رایج نیز منجر به چاقی می‌شود مانند این نکته که والدین به کودک تذکر می‌دهند حتما باید غذا خود را تا انتها میل کنند.
عدم تحرک:
ورزش باید بخش مهمی از زندگی ماشینی امروز ما باشد. با پیشرفت علم کارها آسان‌تر شده‌اند و تحرک انسان کمتر شده است لذا برای حفظ سلامتی و تناسب اندام لازم است حتما ورزش را در برنامه خود قرار دهیم. عدم تحرک و فعالیت بدنی و استفاده بی‌رویه از وسایل الکترونیکی مانند کامپیوتر، گوشی و تلویزیون منجر به اضافه وزن و چاقی می شوند.
سومصرف مواد مضرر:
با تندتر شدن روند زندگی، غذاهای سالم جای خود را به فست فودها دادند. فست‌فود‌ها و آبمیوه‌های مصنوعی و نوشابه‌ها مواد مضرری هستند که چاقی را در پی دارند. همچنین استفاده از مواد یخ زده و غذاهای نیمه آماده توصیه نمی‌شود.
روش‌هایی پیش‌گیری و درمان چاقی و اضافه وزن
تحقیقات نشان می‌دهد چاقی از اصلی‌ترین عوامل بیماری‌های مختلف و مرگ است. بهتر است که با توجه به نکات زیر از اضافه وزن و چاقی کودکمان جلوگیری کنیم تا در آینده دچار مشکل نشود. در مورد چاقی در کودکان باید این نکته را در نظر داشته باشیم که فرزندمان در سن رشد قرار دارد و رژیم‌های کاهش وزن برای این سن نیست. اگر احساس کردید وزن فرزندتان بسیار زیاد است حتما در این مورد با پزشک متخصص مشورت کنید.
تغذیه سالم:
درست است که اضافه وزن ریشه در ژن فرد دارد اما با تغذیه مناسب می‌توان به جنگ این ژن برخواست. تغذیه سالم را با فرزندتان تمرین کنید. مصرف غذاهای چرب را کاهش دهید. آبمیوه‌های غیرطبیعی را حذف کنید. وعده‌های غذایی را بیشتر و میزان آن‌ها را کم کنید. مصرف میوه‌ها و سبزیجات را افزایش دهید. همچنین در صورت لزوم برای عادات غذایی مناسب با پزشک مشورت کنید.
ورزش و تحرک:
ورزش کردن مدوام به تناسب اندام کمک به سزایی می‌کند. کودکتان را تشویق کنید تا روزانه به فعالیت‌های ورزشی بپردازد. به او اجازه دهید ورزش‌های مختلف را تجربه کند تا از میان آن‌ها ورزش مورد علاقه خود را بیابد و به آن بپردازد. یک روش دیگر که به فعالیت‌های بدنی کمک می‌کند، ورزش خانوادگی است. در آخر هفته‌ها به صورت خانوادگی به پیاده‌روی، کوهنوردی آسان و دوچرخه سواری و … بروید.
فراموشی باور های غلط:
از ابتدا اندازه خوراک کودکتان، برای او غذا بکشید و اگر بخشی از غذای وی اضافه آمد به خوردن اصرار نکنیدو مدام از کودک نخواهید تا آخر غذای خود را بخورد به جای آن، به کودک بیاموزید به اندازه‌ای که گرسنه است برای خود غذا بریزد. همچنین این باور غلط را فراموش کنید که هر چه بچه تپل‌تر ، سالم‌تر!
الگو سازی:
بچه‌ها از پدر و مادر خود می‌آموزند. کودکان آنگونه رفتار می‌کنند که در رفتار پدر و مادر می‌بینند و نه آنطور که به آن‌ها گفته می‌شود. برای اصلاح و تقویت موارد بالا لازم است که این موارد را نیز خودتان هم به کار ببرید. خودتان هم نوشابه و فست‌فود را از سبد غذایی‌تان حذف کنید. خودتان هم به ورزش بپردازید تا کودکتان هم این موارد رو یاد بگیرد.
خواب مناسب:
در باور ما خواب زیاد با اضافه وزن رابطه دارد شاید جالب باشد که بدانید کمبود خواب نیز باعث چاقی می‌شود لذا در خواب کودکتان نهایت دقت را به کار ببرید. هم آنکه میزان خواب او کافی باشد و هم آنکه به موقع بخوابد و از خواب برخیزد و ساعت خواب‌هایش منظم و دقیق باشد.
پاداش‌های غیر خوراکی:
یکی دیگر از مواردی است که باید مورد توجه قرار دهید این است که برای تشویق فرزندمان از پاداش های غیر خوراکی استفاده کنیم.